اندر حکایت سریال سازی در این مملکت - قسمت اول

نیم‌نگاهی به مصاحبه‌های اخیر کارگردان «زیر هشت»
اپوزیسیونهای تلویزیونی ایران از چه‌چیزی شاکی‌اند؟
حوه و نتیجه کار و تلاش در برخی از ارگانها و قسمتهای سازمان صدا و سیما تعجب‌برانگیز است. معلوم نیست طی طریق این زحمت‌کشان چگونه و از کدام مسیر است که نه‌تنها سایرین بلکه خود ایشان هم در انتهای کار و در زمان نتیجه‌گیری به جمع منتقدین پیوسته و همه‌چیز را به چالش می‌کشند.

گویا برنامه‌ای ساخته می‌شود تا بهانه‌ای برای نقد همه‌چیز و همه‌کس فراهم شود و از مدیر و مدبر و کاردان و کارشناس همگی بر همه‌چیز بتازند. آنچنان که اذهان بی‌خبر تصور می‌کند، ایشان از ابتدا نیت نقد همه‌چیز و همه‌کس را دارند و فیلم هم بهانه‌ای برای این منظور است.

جناب سیروس مقدم از جمله کارگردانان پرکار، باسابقه و پرافتخار است که سابقه فراوانی در اجرای کنتراتی سریالهای تلویزیونی در رسانه ملی را دارد. ولی در همین میان اتفاقا وی ازجمله منتقدانی است که از اساس به سیاستهای ساخت برنامه های نمایشی انتقاد دارد.

ایشان در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فارس ضمن تحلیل نگاه‌های گوناگون به ساخت سریال در کشور انتقاد خود را این چنین مطرح نموده‌ که: "ذهن مخاطب، دوستان و مسئولان ما هنوز بر پاشنه 20 سال پیش می‌چرخد. همچنان با نگاه مدیریتی 20 سال پیش به سریال‌ها نگاه می‌کنند". ایشان ادامه داده: "مخاطبان ما به روز شده‌اند و دیگر امکان دیدن سریال‌هایی نظیر لاست، 24، فلش فوروارد و ... را دارند. ریتم و هیجان را می‌شناسند و ما دیگر نمی‌توانیم این مسائل را از سریال‌هایمان بگیریم و بگوییم سریال‌های خارجی را نگاه نکن و ما را نگاه کن." درک این تناقص که چگونه مخاطب از یک‌سو ذهنش بر پاشنه 20 سال پیش می‌چرخد و از سوی دیگر به روز شده است کمی دشوار بنظر می‌رسد، اما از این دشوارتر از این ظهار نظر درباره نحوه تعامل مابین برنامه‌های نمایشی و مخاطبانی است که بدلیل وسعت دامنه، تفاوت‌های فراوان مخاطبان، فقدان یک افکارسنجی دقیق و علمی و پراکندگی عظیم جغرافیایی قابل مقایسه با یکدیگر نیستند. سخنان این کارگردان پرتجربه درباره عقب ماندگی 20 ساله ذهن مسئولان بنظر صحیح و بجا است اما دلیل کافی نیست و این احتمال که کارگردانان و فیلمنامه‌نویسان نیز شریک این مدیران و مسئولان 20 ساله هستند بسیار پررنگ بنظر می‌رسد.

روش فوتبالی ، منش تک‌روی
حکایت سریال‌سازی در رسانه ملی مشابه تیم فوتبالی است که همه بازیکنان آن به فکر انجام حرکات فردی و گل زدن‌اند و روحیه تاکتیک‌پذیری و همکاری تیمی ندارند. بازیکنان دائم با مربیان در چالش‌اند و حاشیه‌سازی‌های آنان در خارج از تیم هر روز مشکل‌آفرینی می‌کند. دستمزدهای نجومی آفت کار شده است و پای درد دل هرکدام از مربی و بازیکن و تماشاچی که بنشینی مشکلات عجیب و غریبی را می‌شنوی که حل آنها با این شرایط محال می‌نماید. در این میان گهگاهی روی توانایی‌های بازیکنان شاهد صحنه‌های جذابی در بازی می‌شویم؛ اما این تیم است که در نهایت راه به جایی نمی‌برد و نفع مالی و معنوی و ریسک سرمایه‌گذاری بلندمدت نصیب بازیکنانی می‌شود که پس از مدتی همکاری از تیم جدا می‌شوند.
در میان آثار جناب آقای سیروس مقدم همانطور که خودشان نیز اشاره نموده‌اند، از «رستگاران» به عنوان شاه‌بیت می‌توان یاد کرد. اما آنچه عجیب است مقایسه یک درام اجتماعی ایرانی با «جومونگ» است. «رستگاران» از امتیازاتی همچون باز بودن دست کارگردان در پردازش داستان و فیلمنامه، به‌روز بودن موضوع و ارتباط راحت مخاطب با آن و عدم نیاز به ابزارهای غیرمتعارف برای ساخت صحنه و دکور بهره می برد. در حالی که  «جومونگ» داستانی مثلا تاریخی از کشور کره را روایت کرده و تنها از توانایی‌ها و ابزارهای تکنیکی در  فیلمنامه‌نویسی بهره برده است. «زیر هشت» نیز یک ساختارشکنی میمون و مبارک در رسانه ملی است که یادآور معدود آثار تولیدشده در سالهای اول انقلاب است.  «زیر هشت» با موضوع استضعاف به روایت ظلم و تبعیض طبقه مرفهین بی‌درد و فرصت‌طلبان نسبت به مستضعفین و اقشار ضعیف نگه داشته‌شده می‌پردازد و همانگونه که کارگردان آن اشاره کرده است باید به نگاهی که از «زیر هشت» حمایت کرد و پای آن ایستاد آفرین گفت.

راه و رسم سریالسازی در آرمانشهر سینمای دنیا
یکی از جدی‌ترین اصول ساخت مجموعه‌های دنباله‌دار در دنیا همکاری تیم‌های متعدد در ساخت یک مجموعه است. آنچه موفقیت یک اثر دنباله‌دار را تضمین می‌کند تیم فیلمنامه‌نویس و تامین‌کننده محتوای آن اثر است؛ نه حضور کارگردان یا بازیگران. به‌نحوی که در سریال‌های موفق دنیا هیچ نشانی از کارگردان یا بازیگران معروف و بزرگ وجود ندارد. تیم‌های متعدد وظیفه تهیه متن اثر را به‌صورت بخش به بخش برعهده دارند و تنها یک یا دو نویسنده بر خط تولید محتوا نظارت می‌کنند. انتظار جناب سیروس مقدم برای تولید آثاری در این سطح با آنچه که خود ایشان از روش تهیه طرح و نوشتن فیلم نامه «زیر هشت» یاد می‌کند جالب توجه و دردآور است.
برای آشنایی بیشتر با روال سریال‌سازی در آرمانشهر سینمای دنیا که همان هالیود است  باید در سریال‌های موفق تولید شده یک بررسی کوتاه داشته باشیم.
سریال لاست مجموعه‌ای 114 قسمتی است که پخش آن از 22 سپتامبر 2004 آغاز و در 23 می 2010 پایان یافت. هزینه ساخت این سریال بیش از 300 میلیون دلار برآورد می‌شود و از پرطرفدارترین سریال‌های ساخته‌شده در جهان است. تیم کارگردانی لاست 13 نفرند که «جک بندر» _کارگردان اصلی_ فقط 36 قسمت آن را کارگردانی کرده است. دیمون لیندلوف، جی‌جی ابرامز و جفری‌لیبور سه نویسنده اصلی داستانند و در کنار 20 نویسنده دیگر وظیفه تهیه فیلمنامه سریال را بر عهده داشته‌اند. این سه نفر در نگارش فیلمنامه هر 114 قسمت حضور داشته‌اند. در این مجموعه تیمی حدود 900 نفر مشغول به فعالیت بوده‌اند. امتیاز 26717 نفر به این سریال 8.7 از 10 بوده است.
سریال فراراز زندان یک سریال 81 قسمتی است که از 29 آگوست 2005 تا 24 می 2009 به روی آنتن رفت. هزینه ساخت این سریال در فصل اول هر قسمت 2 میلیون دلار، فصل دوم 3 میلیون دلار و فصل ها سوم و چهارم بین 4 تا 5 میلیون دلار برآورد شده است. این سریال هم 16 کارگردان داشته است که بابی راث و کوین هوکس هرکدام 14 قسمت و سایرین بین 5 تا 2 قسمت را کارگردانی کرده‌اند. این سریال یک داستان آرشیوی بود که جمع بندی سناریوی قسمت های آن بر عهده تیمی 11 نفره بود که پائول شیورینگ سرپرست آن بوده است. در این مجموعه بیش از 270 بازیگر داشته و تا امروز 69696 نفر به این سریال امتیاز 8.8 را داده اند.
سریال 24 یکی از موفق ترین و پرستایش ترین سریال ساخته شده است. پخش این سریال 195 قسمتی در 6 نوامبر 2001 ، کمتر از 2 ماه بعد از واقعه تروریستی 11 سپتامبر در آمریکا آغاز شد و تا 24 می 2010 ادامه یافت. درباره هزینه ساخت این سریال که با موضوع مقابله با تروریستم ساخته شده است آماری در دست نیست اما گفته می‌شود سازندگان آن بدلیل هزینه‌های بالای آن ساخت فصل جدید را متوقف نموده‌اند. این سریال 19 کارگردان دارد که جان کیسر 59 قسمت، براد ترنر 46 قسمت و سایرین بین 16 تا 2 قسمت آن را کارگردانی کرده‌اند. تیم نویسندگان آن نیز 24 نفر هستند که رابرت کاکران و جوئل‌سرنو در تالیف 195 قسمت از سناریو حاضر بوده و مشارکت سایرین در تهیه سناریو بین 52 تا 2 قسمت بوده است. تا امروز 39710 نفر به این سریال امتیاز 8.8 داده‌اند.
خانه داران مستاصل سریالی خانوادگی با 119 میلیون ببینده در 164 قسمت است که به عنوان پربیننده ترین سریال جهان تاکنون معرفی شده است. این سریال نامزد 109 جایزه ، برنده 3 جایزه گلدن گلاب و 38 جایزه غیر می‌باشد. پخش این سریال خانوادگی از 3 اکتبر 2004 آغاز شده و پخش فصل هفتم آن از 3 اکتبر 2010 (11 مهر امسال) آغاز خواهد شد. آماری از هزینه ساخت این سریال در دست نیست. این مجموعه 14 کارگردان دارد که لری شاو 42 قسمت، دیوید گروسمان 39 و سایرین بین 10 تا 2 قسمت آن را کارگردانی کرده‌اند. نویسنده‌های این سریال هم 26 نفر هستند و مارک چری در تالیف 161 قسمت از این سریال نویسنده اصلی آن محسوب می‌شود. تا امروز 23182 نفر به این سریال امتیاز 8.0 را داده اند.
گروه برادران یک سریال ده قسمتی جنگی است که عملیات گروهان هوابرد ایلات متحده را در کشور ژاپن در خلال جنگ دوم روایت می کند. در میان تهیه کنندگان و کارگردانان این سریال چهره‌های مشهوری همچون استیون اسپیلبرگ و تام هنکس دیده می شوند. این سریال گرانترین سریال تلویزیونی در تاریخ است و هزینه آن بالغ بر 125 میلیون دلار تنها برای 10 قسمت است یعنی متوسط هر قسمت 12.5 میلیون دلار. همچنین مبلغ 15 میلیون دلار برای تبلیغات و عرضه و پخش آن برای کهنه سربازان جنگ دوم اختصاص داده شد. قسمت اول این سریال 10 میلیون بازدید کننده داشت که دو روز پس از پخش آن حملات تروریستی 11 سپتامبر رخ داد و تبلیغات سریال نیز متوقف شد. با این حال قسمت دوم آن هم 7.5 میلیون بازدید کنند داشت. این سریال 10 قسمتی 8 کارگردان و 8 نویسنده داشت و برگرفته از کتاب استفان امبرس است. نکته جالب توجه امتیاز 9.6 است که تا امروز 74848 نفر به این سریال داده‌اند.
در خاتمه امیدوارم خاطر سفارش دهندگان و کارگردانان رسانه ملی از بکار بردن کلمه "کنترات" مکدر نشده باشد.
منابع :
1 - کارگردان «زیر هشت» در نشست با فارس؛ سیروس مقدم: دیگر نمی‌توان با نگاه 20 سال پیش سریال‌سازی کرد. خبرگزاری فارس

  http://www.farsnews.net/newstext.php?nn=8905170003

2 – دانشنامه ویکی پدیا فارسی.

  http://www.Fa.Wikipedia.org

3 – دانشنامه ویکی پدیا انگلیسی .

  http://www.Wikipedia.org

4 –بانک اطلاعاتی فیلمهای جهان در اینترنت (IMDB)

  http://www.Imdb.com